Οι 6 Αντιδράσεις Άμυνας σε Καταστάσεις Κρίσεων και ο Ψυχολογικός Μηχανισμός

Στον επαγγελματικό κόσμο, συχνά μιλάμε για την ανάγκη βελτίωσης των δεξιοτήτων, της επικοινωνίας ή της συνεργασίας. Όμως πίσω από πολλά «δύσκολα» ή «προβληματικά» συμπεριφορικά μοτίβα των εργαζομένων κρύβεται κάτι πιο βαθύ — ένας μηχανισμός άμυνας. Όπως ο ανθρώπινος οργανισμός ενεργοποιεί αντανακλαστικά απέναντι σε έναν φυσικό κίνδυνο (μάχη, φυγή ή πάγωμα), έτσι και στο εργασιακό περιβάλλον οι άνθρωποι ενεργοποιούν υποσυνείδητες στρατηγικές επιβίωσης όταν νιώθουν ψυχολογική απειλή ή ανασφάλεια.

Οι ειδικοί πλέον αναγνωρίζουν έξι βασικές αντιδράσεις απειλής: μάχη, φυγή, πάγωμα, εξευμενισμός (ή «fawning»), προσκόλληση/αναζήτηση βοήθειας και κατάρρευση. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι «αδυναμίες χαρακτήρα» — είναι προσαρμοστικοί μηχανισμοί που αναπτύχθηκαν από την παιδική μας ηλικία και συνεχίζουν να μας επηρεάζουν και ως ενήλικες.

Και φυσικά, τις κουβαλάμε μαζί μας και στη δουλειά.

Όταν η εργασία γίνεται πεδίο άμυνας

Τα εργασιακά περιβάλλοντα είναι συχνά συναισθηματικά φορτισμένα: προθεσμίες, αξιολογήσεις, πολιτικές ισορροπίες και συναντήσεις υψηλής πίεσης δημιουργούν ατμόσφαιρα «απειλής». Αν το περιβάλλον δεν προσφέρει ψυχολογική ασφάλεια, αυτές οι άμυνες ενεργοποιούνται. Έτσι, η μάχη, η σιωπή ή η αποστασιοποίηση μπορεί να είναι μηχανισμοί προστασίας, όχι έλλειψη επαγγελματισμού.

Η έννοια της ψυχολογικής ασφάλειας, όπως την περιγράφει η Amy Edmondson, σημαίνει «μια κοινή πεποίθηση ότι η ομάδα είναι ασφαλές μέρος για να εκφραστείς, να ρισκάρεις, να κάνεις λάθη χωρίς φόβο απόρριψης ή τιμωρίας». Εκεί ακριβώς βρίσκεται το κλειδί.

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΑ ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι έξι αμυντικές συμπεριφορές στη δουλειά

1. Μάχη (Fight) – Ο εργαζόμενος αντιδρά με επιθετικότητα, αντιπαράθεση ή υπερβολική αυτοπεποίθηση. Συχνά παρερμηνεύεται ως φιλοδοξία ή «πάθος», όμως στην ουσία κρύβει φόβο απώλειας ελέγχου ή κύρους.

👉 Η λύση: Αντί για αντιπαράθεση, δείξτε ηρεμία και περιέργεια. Ρωτήστε: «Τι είναι πιο σημαντικό για σένα σε αυτό το θέμα;». Μετατρέψτε τη σύγκρουση σε συνεργασία.

2. Φυγή (Flight) – Κάποιοι αποφεύγουν τη συμμετοχή, σιωπούν στις συναντήσεις ή αποσύρονται όταν η ένταση αυξάνεται. Δεν πρόκειται για αδιαφορία, αλλά για φόβο έκθεσης ή απόρριψης.

👉 Η λύση: Δημιουργήστε χώρο για ήπιες παρεμβάσεις και ενθαρρύνετε τους «ήσυχους» εργαζόμενους να μιλήσουν, χωρίς να τους πιέζετε.

3. Πάγωμα (Freeze) – Η αδυναμία λήψης αποφάσεων, η καθυστέρηση και η «παράλυση» μπορεί να είναι αποτέλεσμα φόβου λάθους.

👉 Η λύση: Κανονικοποιήστε την αβεβαιότητα. Πείτε «Δεν χρειάζεται να έχεις τώρα την απάντηση. Ας το σκεφτούμε μαζί».

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΑ ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

4. Εξευμενισμός (Please/Fawn) – Ο υπερβολικά συνεργάσιμος εργαζόμενος που συμφωνεί πάντα, δεν φέρνει αντιρρήσεις και αναλαμβάνει επιπλέον δουλειά για να ευχαριστήσει τους άλλους. Παρότι μοιάζει ιδανικός, στην πραγματικότητα φοβάται τη σύγκρουση ή την απόρριψη.

👉 Η λύση: Ενθαρρύνετε την ειλικρινή διαφωνία και επαινείτε το θάρρος, όχι μόνο τη συμμόρφωση.

5. Προσκόλληση / Αναζήτηση βοήθειας (Attach/Cry for help) – Ο εργαζόμενος που χρειάζεται συνεχώς καθοδήγηση, επιβεβαίωση ή «δραματοποιεί» προβλήματα, στην ουσία αναζητά ασφάλεια μέσω προσοχής.

👉 Η λύση: Προσφέρετε σταθερά ραντεβού και προβλέψιμη στήριξη ώστε να μη χρειάζεται να «φωνάζει» για να ακουστεί.

6. Κατάρρευση (Collapse) – Η πιο ανησυχητική αντίδραση. Ο εργαζόμενος αποσύρεται πλήρως, δείχνει απογοητευμένος ή καμένος. Δεν είναι τεμπελιά — είναι τελική αυτοπροστασία.

👉 Η λύση: Προσεγγίστε με ενσυναίσθηση: «Παρατήρησα ότι φαίνεσαι πιεσμένος. Πώς μπορούμε να σε βοηθήσουμε;». Επανεξετάστε τις προτεραιότητες και προσφέρετε ανάπαυση.

ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΑ ΤΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

Από την άμυνα στη δημιουργικότητα

Η αναγνώριση αυτών των συμπεριφορών δεν σημαίνει δικαιολόγηση, αλλά κατανόηση. Οι αμυντικές αντιδράσεις δεν είναι δυσλειτουργίες – είναι ενδείξεις ότι κάτι στο περιβάλλον δεν είναι ασφαλές. Όταν οι ηγέτες δείχνουν σταθερότητα, συνέπεια και καλοπροαίρετη περιέργεια, οι εργαζόμενοι αρχίζουν να αφήνουν τις άμυνες και να φέρνουν στο προσκήνιο την αυθεντικότητα, τη δημιουργικότητα και τη συνεργασία τους.

Η ψυχολογική ασφάλεια δεν είναι πολυτέλεια, είναι παραγωγικός μοχλός. Οι οργανισμοί που τη χτίζουν, βλέπουν υψηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης, δέσμευσης και καινοτομίας. Όταν οι άνθρωποι νιώθουν ότι δεν χρειάζεται να αμύνονται, μπορούν επιτέλους να συνεισφέρουν με όλο τους το δυναμικό.